Ik sprak Annejet Brandsma, een fotograaf die haar camera het liefst richt op het platteland en zijn kleine dorpen. Dat komt niet helemaal uit het niets. Annejet komt zelf uit een dorp in de buurt van Deventer maar woont en werkt inmiddels in de randstad. Het contrast tussen beide werelden lijkt als een rode draad door haar persoonlijke en haar artistieke leven te lopen. In het project Goed Volk, waarmee zij van de kunstacademie afstudeerde, onderzocht ze de sociale structuren in Salland (ze corrigeert me vriendelijk doch ferm wanneer ik naar het gebied verwijs als de Achterhoek).
Inmiddels werkt ze aan een nieuw project, waarbij ze zich richt op de rol van vrouwen op het platteland. Hiervoor volgt ze een aantal vrouwen die bedrijfshoofd zijn van agrarische bedrijven, maar daarnaast probeert ze ook in gesprek te komen met een generatie vrouwen die door besloten rolpatronen niet de kans hadden om dit te doen. Volgens haar wordt de rol van de vrouw binnen een boerenbedrijf maar al te vaak vergeten of onderschat. Wanneer je vroeger als vrouw een boer trouwde, dan was je meteen onlosmakelijk met het bedrijf en je schoonfamilie (waarmee je het huis deelde) verbonden. Er waren vaste taken voor de vrouwen op de boerderij. Toch waren deze vrouwen vaak op papier niet aanwezig in het bedrijf en hadden dus ook nergens recht op als ze bij hun man weg zouden gaan. Die ongeschreven taakverdeling zien we volgens Annejet nog steeds duidelijk terug in de man-vrouwverhoudingen op het platteland.
Hoe ben je bij het onderwerp gekomen?
Annejet: “Tijdens mijn afstudeerproject in Salland kwam ik in gesprekken bepaalde facetten tegen die ik verder wilde verdiepen. Zelf paste ik nooit helemaal goed in het dorpsleven. Een belangrijk sociaal evenement was bijvoorbeeld tentfeesten. Zelf ging ik daar eigenlijk nooit heen want ik voelde me daar niet op mijn gemak. Toen ik aan een leeftijdsgenoot vroeg of zij de feesten ook wel eens als onprettig had ervaren ontkende ze dit zo stellig dat ik dacht dat het dan wel aan mij zou liggen. Maar dit gesprek triggerde wel iets in me om uit te zoeken of het daadwerkelijk mijn perspectief was, of dat er toch meer achter zat. Daarna ging ik mij meer verdiepen in de rol van vrouwen op het platteland en binnen het agrarische bedrijf. Die vrouwen zijn niet op de voorgrond aanwezig, maar zorgen doorgaans wel dat alles blijft draaien. De heersende mentaliteit waarin de rol van vrouwen niet besproken of bevraagd wordt, intrigeerde mij en zo is het project begonnen.”
Welke opvattingen over vrouwelijkheid kwam je tot nu toe tegen?
Annejet: “Het is lastig om vrouwelijkheid te beschrijven binnen een beroep dat kan worden gezien als erg mannelijk. Wat het meest opvalt, is dat de rol van vrouwen geen onderwerp is waar over gesproken wordt. Ik ben in contact met LTO Noord die onder de titel Vrouw en Bedrijf bijeenkomsten organiseren waarbij ze vrouwen willen leren om het gesprek aan te gaan over officieel opgenomen worden binnen het agrarisch bedrijf. Die bijeenkomsten worden meestal goed bezocht, maar er zijn ook provincies waar er volgens de organisatie nauwelijks vrouwen op af komen. Dit benadrukt dus de indruk die ik heb, dat het een onderwerp is dat nauwelijks bespreekbaar is. Dat maakt mijn werk natuurlijk ook erg moeilijk, want hoe kom je met mensen in gesprek over een onderwerp dat niet besproken wordt? En dan is praten nog één ding, maar hoe fotografeer je iets wat niet te zien is?”
Wat wil je dat jouw project teweegbrengt?
Annejet: “Mensen denken vaak dat ze wel een goed beeld hebben van het leven van boeren. Ik wil dat romantische Boer-Zoekt-Vrouw-idee dat mensen bij het platteland hebben doorbreken. Ja het is soms gezellig op de boerderij, maar het is ook hard werken en in het winterseizoen is het vaak koud en grimmig. Voor zover ik weet is er ook nog nooit werk gemaakt over de vrouw en hun sociale positie op het platteland. We zien nu op tv de politieke strijd van de boeren, maar ondertussen zijn er binnen die boerenbedrijven ook vrouwen die vechten voor hun positie binnen het bedrijf. Die strijd wil ik met mijn project tastbaarder maken.”
We zijn dus allebei met projecten bezig waarin de rol van de vrouw wordt benadrukt. Welke eigenschappen associeer jij zelf eigenlijk met vrouwelijkheid?
Annejet: “Misschien met een soort zachtheid? Hoewel, nee. Misschien is dat waar ik als eerste aan denk omdat je het vaak hoort. Eigenlijk denk ik bij vrouwelijke eigenschappen ook wel aan een soort valsheid. Vrouwen kunnen volgens mij iemand echt goed steken, achter zijn of haar rug om. Ik vind het zelf vaak lastig om vrouwen te peilen. Ik heb bij vrouwen vaker het gevoel alsof we elkaars concurrenten zijn. Mannen zeggen denk ik wat vaker gewoon wat ze vinden. Vrouwen geven naar mijn idee veel meer signalen af en lezen die ook meer bij anderen af. Dat is denk ik ook wel vrouwelijk: een zekere oplettendheid. Ze zijn zorgzamer naar anderen en letten meer op details.”
Identificeer jij je ook hiermee?
Annejet: “Ja soms wel. Ik kan ook wel vals zijn en zoek regelmatig van alles achter wat iemand zegt of hoe ze zich gedragen. Het hoort denk ik ook wel een beetje bij het opgroeien in een dorp. Scherpe opmerkingen maken en elkaar hier en daar onderuithalen hoort waar ik vandaan kom bij de manier van communiceren. Maar ik ben me er wel bewust van en probeer het ook echt minder te doen. De enige manier om ergens aan te werken is door het te erkennen. Ik heb nu wel geleerd dat kwetsbaar zijn het allersterkste is dat je als mens, en dus ook als vrouw, kunt doen. Als vrouwen zichzelf echt kennen en daar totaal open in zijn, dat vind ik heel sterk. Zij stralen ook vaak een soort rust uit. Die vrouwen zijn hun eigen centrum.”
Denk je dat er bepaalde verwachtingen worden gekoppeld aan vrouwelijkheid?
Annejet: “Ja. Dat is wel wat ik zelf heb gezien, ook tijdens het project. Wat ik zie op het platteland is dat er van vrouwen wordt verwacht dat ze zorgzaam zijn, sorry zeggen en de traditionele rolpatronen vervullen. Ik merk bij mezelf ook wel dat ik automatisch die rollen op mij neem. Geheel automatisch ben ik degene die koffie gaat zetten en gaat schoonmaken. De neiging om voor anderen te zorgen herken ik ook. Dat zie ik ook terug in mijn fotografiepraktijk. Ik probeer bewust zorgzaam om te gaan met degenen die ik fotografeer. Eigenlijk is de wereld van de documentaire fotografie ook vooral een mannenwereld. Ik vind dat het daarbinnen vaak ontbreekt aan een integere en zorgzame manier van omgaan met je onderwerp.”
Wat hoort er dan bij mannelijkheid volgens jou?
Annejet: “Eerlijk gezegd denk ik dat mannen momenteel een groter probleem hebben dan vrouwen. Vrouwen worden al hun hele bestaan bestudeert, bekeken en veroordeelt door mannen. Mannen hebben nog niet zo kritisch naar zichzelf hoeven kijken. Zij zijn degenen die de geschiedenis hebben geschreven, dus het was niet nodig. Inmiddels zitten we in een tijd waar mannen naar zichzelf moeten kijken. Dat maakt ze denk ik kwetsbaar, maar ook kwaad. Persoonlijk wordt ik er kwaad van als ik zie dat er geen gelijkheid is. “Ik laat het nog wel zien,” denk ik dan. Ik ga er extra hard door werken.”
Portret in de header © Frans Nikkels.
Meer werk van Annejet kun je vinden op haar website.
Dit interview is onderdeel van mijn research voor een nieuwe fotoserie waar ik aan werk. Op de hoogte blijven van dit project? Volg mij dan op Facebookof Instagram, of houdt deze site in de gaten voor updates.
Ben of ken jij iemand met een bijzondere kijk op mannelijk- en/of vrouwelijkheid, die ik echt hierover moet spreken? Tip mij dit dan door een berichtje te sturen naar contact@hannajansen.com.
